1959-M. I. ΜΑΝΟΥΣΑΚΑ

1959-M. I. ΜΑΝΟΥΣΑΚΑ

ΑΓΝΩΣΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΑΡΚΑΔΙΟΥ* Μ. I. ΜΑΝΟΥΣΑΚΑ               Με δίκαιη πατριωτική υπερηφάνεια τιμά κάθε χρόνο ή... 2:36:00 π.μ.

ΑΓΝΩΣΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΗΣ

ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΑΡΚΑΔΙΟΥ*

Μ. I. ΜΑΝΟΥΣΑΚΑ 
             Με δίκαιη πατριωτική υπερηφάνεια τιμά κάθε χρόνο ή Κρήτη την ιερή επέτειο της όλοκαυτώσεως του Αρκαδίου. Πολύ λίγοι είναι οι λαοί, πού ή Ιστορία τους έχει να επίδειξη ανάλογες σε μέγεθος και σε ηθική σημασία ηρωικές πράξεις ομαδικής αυτοθυσίας ατό βω­μό της Ελευθερίας. Ή θυσία του Αρκαδίου θα παραμείνη αιώνια μια από τις λαμπρότερες σε­λίδες της ένδοξης ελληνικής Ιστορίας, όχι λιγώτερο λαμπρή από την τραγική θυσία του Ζαλόγ­γου ή την επική έξοδο του Μεσολογγίου. "Αν ή μεγάλη Κρητική Επανάσταση του 1866-1869, το δεύτερο αυτό Εικοσιένα, υπήρξε ή σημαντικό­τερη απ' όλες τις αλλεπάλληλες επαναστάσεις πού το αδάμαστο νησί αποτόλμησε για την ένωση του με τη μητέρα Ελλάδα, ή ηρωική άμυνα του 'Αρκαδιού και το θρυλικό ολοκαύτω­μα της 8ης/9ης Νοεμβρίου 1866 αποτελεί αναμ­φισβήτητα το συγκλονιστικότερο, το μεγαλειωδέστερο επεισόδιο του παράτολμου αυτού αγώνα.

          Παγκόσμια ήταν ή απήχηση του. Ή ιερή φλόγα της ανατινάξεως έφώτισε, θα έλεγες, την οικουμένη ολόκληρη με τη λάμψη της και έδειξε καθαρά στα έκθαμβα μάτια των λαών και των ισχυρών της γης πώς ό λαός της Κρήτης ήταν αληθινά αποφασισμένος να θυσιαστή όλο­ι κλήρος για να κερδίση το πολυτιμότερο αγαθό και το ίερώτερο δικαίωμα του άνθρωπου - την Ελευθερία. Από τότε το όνομα του ιστορικού μοναστηριού διαλαλήθηκε στα πέρατα του κό­σμου και καθιερώθηκε στην ιστορική μνήμη σαν σύμβολο Ιερό, πού θα ύπενθυμίζη παντοτεινά στις επερχόμενες γενεές σε ποιό ύψος αυτοθυ­σίας μπορεί να φτάση ένας περήφανος λαός, όταν αγωνίζεται για την ελευθερία του και πόσο μεγαλύτερη άξια έχει και από την υλική δύναμη και από την ωμή βία και από τον υπέρτερο αριθμό ή ψυχή ή ελεύθερη και το φρόνημα το αδούλωτο. Αυτό είναι το βαθύτερο νόημα της θυσίας του 'Αρκαδίου και αυτό είναι το μεγάλο ηθικό δίδαγμα της.

          Σε περιστάσεις σαν την σημερινή, όπου τιμούμε ευλαβικά τη μνήμη των ηρώων και των μαρτύρων της υπέροχης αυτής θυσίας, θ' αναπολούμε πάντα νοερά, με ιερό ρίγος πατριωτι­κής συγκινήσεως, όλες τις τραγικές λεπτομέρειες του ιστορικού αυτού δράματος όλα τα πρόσωπα των γενναίων πρωταγωνιστών του, μα, κοντά σ' αυτούς, και το ανώνυμο πλήθος των αφανών ηρώων, πού πρόσφεραν τη ζωή τους ατό ολοκαύτωμα, μετατρέποντας από λόγο σε πράξη το πύρινο έμβλημα τού μεγάλου εκείνου εθνικού ξεσηκωμού: Ελευθερία ή θάνατος! Και θα φέρνωμε στο νου, με τη σειρά τους, την ακλόνητη απόφαση των υπερασπιστών τού ιστορικού μοναστηρίου να μείνουν εκεί και να πολεμήσουν μέχρι θανάτου, παρ' όλο πού ήξεραν καλά πόσο αδύνατο ήταν το οχυρό τους και πόσο πολυαριθμότερος και καλύτερα έξωπλισμένος ήταν ο αγριεμένος στρατός του Μου­σταφά Πασά πού ερχόταν κατεπάνω τους. Την ηρωική και απελπισμένη άμυνα πού αντέταξαν στις αλλεπάλληλες εφόδους τού στρατού αυ­τού, από τις επάλξεις του μοναστηριού, ολόκληρη την ανταριασμένη εκείνη μέρα της 8ης Νοεμβρίου. Την απερίγραπτη αγωνία τής νύχτας πού ακολούθησε, κατά την οποία, αφού οι απεγνωσμένες εκκλήσεις τους για βοήθεια δεν φαινόταν νά τελεσφορούν, σφυρηλατήθηκε σ' όλων τις καρδιές ή μεγάλη απόφαση να πεθά­νουν μέχρις ενός. Το ξαναδυνάμωμα του αγώνα, με το ξημέρωμα της επομένης μέρας, πού στάθηκε ή μοιραία ήμερα του ολέθρου και της δόξας, όταν βρόντησε το κανόνι πού μετέφερε ό Μουσταφάς από το Ρέθεμνος, γκρέμισε τη σιδερόπορτα του μοναστηριού και είσώρμησαν στον περίβολο τα αίματοδιψασμένα τουρκικά στίφη. Την ταραχή και τη σύγχηση πού ακολούθησε, την πάλη σώμα με σώμα, την αλλοφροσύνη και τη σφαγή των γυναικόπαιδων, την συνά­θροιση του πλήθους στην πυριτιδαποθήκη και τέλος τη μεγάλη, την κοσμολάλητη στιγμή της ανατινάξεως, πού καταύγασε τον κόσμο με ματωμένο φώς και έκαμε το Αρκάδι συνώνυμο με τη Δόξα. Και θ' άντικρύζωμε ακόμη με τα μάτια της ψυχής μας τη θρυλική μορφή του πυρπολητή, του Κωνσταντίνου Γιαμπουδάκη, του ατρόμητου αυτού παλληκαριού, πού του έλαχε ό κλήρος να εκτέλεση την κοινή απόφα­ση για την υπέρτατη θυσία. Και κοντά του τη γαλήνια φυσιογνωμία του ηγουμένου Γαβριήλ, με το επιβλητικό παράστημα και τα μεγάλα φωτοβόλα μάτια, του άξιου αυτού κληρικού και πολεμάρχου, πού στάθηκε ατό ύψος των περι­στάσεων, κι' ας μην ήταν και πολύ γραμματισμέ­νος, και πού προτίμησε να βρή τον ένδοξο θάνατο, πολεμώντας ως την ύστατη στιγμή για πίστη και για πατρίδα. Θα θυμούμαστε το φρού­ραρχο του Αρκαδίου Ιωάννη Δημακόπουλο, το σεμνό και θαρραλέο αυτό νέο, πού ήρθε με τη στολή του "Έλληνα αξιωματικού και με τούς εθελοντές από την ελεύθερη Ελλάδα, να σφαγιασθή για την. Ελευθερία της Κρήτης. Και δε θα ξεχνούμε ούτε ηρωίδες σαν τη Χαρίκλεια Δασκαλάκη, ούτε παλληκάρια σαν το Ντελή Δράκο ή τον Ιωάννη Κούβο, μα ούτε και τον ταπεινότε­ρο πολεμιστή πού αγωνίστηκε και θυσιάστηκε την ένδοξη εκείνη μέρα.

         Ας σταματήσωμε όμως εδώ, στην ευλαβική αυτή αναπόληση. Δεν είναι ή πρόθεση μου ν' αφιερώσω το μελέτημα αυτό ατή λεπτομερεια­κή έκθεση των Ιστορικών περιστατικών της όλοκαυτώσεως του Αρκαδίου. Κι' αυτό γιατί όχι μόνο πρόκειται για γεγονότα αρκετά γνωστά σε όλους, αλλά και γιατί δύσκολα θα μπορούσε κανείς να πρωτοτυπήσει μιλώντας για το θέμα αυτό, για το οποίο έχουν ήδη γραφτή τόσα και τόσα από σοβαρούς επιστήμονες, και ιδίως Κρητικούς. "Ολόκληρη βιβλιογραφία υπάρχει για την Επανάσταση του 1866-1869, συγκεν­τρωμένη (έως το 1939) με ξεχωριστή επιμέλεια και μεθοδικότητα από αξιόλογο ερευνητή της κρητικής ιστορίας και .φιλολογίας, τον κ. Νικ. Τωμαδάκη. Γνωστό είναι το δίτομο έργο του κ. Ιωάννου Μαμαλάκη (Ό αγώνας του 1866-69 για την ένωση της Κρήτης, Θεσσαλονίκη, 1942-1947), βασισμένο σε πλούσιο αρχειακό υλικό. Τρία όμως άλλα ωραία βιβλία θα μάς συγκινούν ξεχωριστά, τα δύο λογοτεχνικά, το άλλο ιστορι­κό: ή «Παντέρμη Κρήτη» (1945) και το Ηφαί­στειο» (1962) του Παντελή Πρεβελάκη και το "Το Αρκάδι διά μέσου των αιώνων» (1938-1940) του Τιμοθέου Βενέρη.

Ό Παντελής Πρεβελάκης στις σελίδες της «Παντέρμης Κρήτης» κατάφερε για πρώτη φο­ρά ν' άποδώση αριστοτεχνικά όλο τον παλμό και την ανάταση, όλο το τραγικό μεγαλείο της εθνικής εξεγέρσεως .του 1866-1869. Με ευσυ­νειδησία ιστορικού και με την πνοή του καλλιτέ­χνη, μ' εκείνο το λιτό και φαινομενικά απλοϊκό, μα στο βάθος τόσο σοφά δουλεμένο ύφος του, πού αγγίζει τα κατάβαθα της ψυχής, μ' εκείνη τήν καθαρή και παραστατική λαϊκή του γλώσσα, πού τόσο τέλεια την κατέχει, ζωντάνεψε ολό­κληρη την εποποιία του τετράχρονου αυτού τιτάνειου αγώνα. ………………………………….




Ομιλία πού έγινε ατό Ρέθεμνος της Κρήτης στις 7 Νοεμβρί­ου 1959 και αργότερα — συμπληρωμένη και βελτιωμένη — στη Θεσσαλονίκη, στη Στέγη Κρητών της «Παγκρητίου Αδελ­φότητας Μακεδονίας» στις 15 Νοεμβρίου 1964.

Ή πρώτη μορφή της ομιλίας δημοσιεύτηκε, χωρίς τις υποσημειώσεις, στην εφημερίδα «Βήμα» Ρεθύμνης της 11-15 Νοεμβρίου 1959 (αριθ. φ. 4507-4511) και ανατυπώθηκε (με πολλά σφάλματα) ατό περιοδικό «Κρητική Εστία» Χανίων. Ή δεύτερη οριστική, μορφή τυπώνεται εδώ για πρώτη φορά, στη Νέα Εστία η, τόμ. 80(1966], τεύχ. 944, Αφιέρωμα στήν Κρητική Επανάσταση τοϋ 1968, α. 1503-1518, τεκμηριωμένη με τις υποσημειώσεις . Ό χαρακτήρας τοϋ μελετήματος ως ομιλίας δικαιολογεί τον εκλαϊκευτικό και κάποτε πανηγυρικό τόνο του, πού δεν έκρινα σκόπιμο να τον μεταβάλω, αφού άλλωστε δεν βλάπτεται μ' αυτά ή Ιστορική ακρίβεια.


ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Μ.Ι. ΜΑΝΟΥΣΑΚΑ από την https://el.wikipedia.org/

Ο Μανούσος Μανούσακας γεννήθηκε στο Ρέθυμνο στις 3 Δεκεμβρίου του 1914, με καταγωγή από τα Σφακιά και το χωριό Ίμβρος από τη μεριά του παππού του. Τις γυμνασιακές σπουδές του ολοκλήρωσε στην γενέτειρα του. Στο περιοδικό του γυμνασίου του, τη ‘’Μαθητική Ηχώ’’ την οποία διηύθυνε για δύο χρόνια, εξέδωσε και τα πρώτα του κέιμενα.
Το 1932 εισάγεται στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών και αποφοιτά τον Μάιο του 1937. Από το 1938 μέχρι το 1941 διατελεί γραμματέας της Συντακτικής Επιτροπής της Εταιρείας Κρητικών Σπουδών. Το 1942 διορίζεται συντάκτης του Μεσαιωνικού Αρχείου, του κατοπινού ‘’Κέντρου Ερεύνης του Μεσαιωνικού και Νέου Ελληνισμού’’ της Ακαδημίας Αθηνών, και από το 1951 μέχρι το 1961 διευθυντής του ίδιου ιδρύματος. Από το 1947 μέχρι το 1951 λαμβάνει υποτροφία από τη Γαλλική Κυβέρνηση και σπουδάζει στο Παρίσι. Λαμβάνει νέα υποτροφία από το Centre National de la Recherche Scientifique, παρακολουθώντας μαθήματα στην Σορβόννη και στην Ecole Pratique des Hautes Etudes, ειδικευόμενος στην παλαιογραφία και την εκδοτική κειμένων και εγγράφων. Τον Μάρτιο του 1951αναγορεύεται αριστούχος διδάκτωρ της Faculte des Lettres του Πανεπιστημίου του Παρισιού με τη διατριβή ‘’Contribution a l’ histoire de l;epistolographie neo-hellenique’’.Τον Μάρτιο του 1960 αναγορεύθηκε αριστούχος διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής Θεσσαλονίκης με διατριβή που είχε ως θέμα της ‘’Η εν Κρήτη συνωμοσία του Σήφη Βλαστού (1453-1454) και η νέα συνωμοτική κίνησης του 1460-1462’’.
To 1961 εκλέγεται στην έδρα της Ιστορίας των Μέσων και των Νεωτέρων Χρόνων του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης και διδάσκει εκεί μέχρι το 1966 οπότε αποσπάται στη διεύθυνση του Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών της Βενετίας, όπου τον είχε εκλέξει η Ακαδημία Αθηνών, μέχρι το 1981.
Από το 1975 μέχρι το 1980 υπήρξε διευθυντής του Κέντρου Βυζαντινών και Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και από το 1975 μέχρι το 1981 Πρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής του Πανεπιστημίου της Κρήτης.
Το 1980 εξελέγη αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και το 1982 Ακαδημαϊκός, ενώ το 1995 διετέλεσε πρόεδρός της. Πέθανε στις 16 Ιουλίου του 2003.